تاسيس اولين مدرسه در لنگرود :

در گیلان، ابتدا مدارس در خانه‌های استیجاری تشكیل می شد و به مرور مدارسی ساخته شدند. تاریخچه آموزش و پرورش هر‌شهری ناگفته‌های زیادی دارد كه مكتوب نشده، به سراغ یكی از محققان رفتیم كه خود دانش آموخته اولین مدرسه لنگرود بود. «محمد محمدی بندری» شاعر و پژوهشگر لنگرودی حرف‌های تازه ای درباره تاریخچه آموزش و پرورش لنگرود دارد.

• اولین مدرسه لنگرود در چه سالی و چگونه ساخته شد؟

اولین مدرسه در لنگرود كه با كاربری مدرسه ساخته شد، نامش «پوست و روده» بود. شاید از این نام تعجب كنید ولی چگونگی ساخت آن جالب است. در زادگاه من 64 نفر انسان‌های خوش فكر و پولدار انجمنی تشكیل دادند و پایه‌های لنگرود مترقی را بنیان نهادند. من عكس این افراد را هم دارم. بسیاری از كارهای نوین فرهنگی به دست آنها انجام شد. زمانی‌كه رشت صاحب «انجمن امیدِّ‌ترقی» شد، در لنگرود هم یك انجمن فرهنگی تشكیل و برای اولین بار بنیان آموزش و پرورش نوین گذاشته شد. روزنامه «خیرالكلام» افصح المتكلمین املشی در شماره 76 مورخ 1327 قمری اشاره ای به خبر ساخت اولین مدرسه در لنگرود دارد. 13 شماره بعد از آن، خیرالكلام گزارش می‌دهد كه شخصی به نام «مصباح‌السلطنه» مدرسه ای به نام «فتحیه» تأسیس كرده است، پس فتحیه اولین مدرسه در لنگرود بود. بعد مدرسه «همت دانش» به وسیله «عبدالرحیم فرهنگی» به وجود آمد. وی جزو همان64 نفر بود.

• بعدا «همت دانش» تعطیل و به جای آن مدرسه «حشمتیه» تأسیس شد. مدارسی كه نام بردم در خانه‌های استیجاری تشكیل شده بود. بعدها یکی از اعضا انجمن از خانواده مرحوم مسیحا زمینی اهدا کرد تا در آن مدرسه بسازند.

انجمن، جلسه ای برای ساخت مدرسه تشكیل داد. نزدیك عید قربان بود. بزرگان مجلس افرادی نظیر مرحوم امینی، دیلمی، هاشم لی و ... تصمیم گرفتند صبح روز قربان تقسیم شوند و بروند خانه مردم و پوست و روده قربانی را بگیرند و برای ساخت مدرسه هزینه كنند.

• شخصیت‌هایی مثل مرحوم امینی از متمكنان و البته خیران لنگرود بودند. چرا دنبال جمع كردن پوست و روده رفتند؟

هر كدام از این افراد، خودشان به تنهایی می‌توانستند چند مدرسه درست كنند. منتها می‌خواستند همه مردم در این حركت فرهنگی سهیم باشند. به همین دلیل اولین مدرسه ساخته شده در لنگرود نامش «پوست و روده» بود. بعد از مدتی دیدند كلمه پوست و روده یك مقدار توی ذوق می‌زند، نام مدرسه را «داریوش» تغییر دادند.

• خود شما هم در مدرسه داریوش درس خوانده‌اید؟

بله سال 1325 خورشیدی. ابتدا تنها دبستان بود، بعدها دبیرستان هم شد من جزو سومین گروه دانش آموختگان دبیرستان بودم. همشاگردی‌های من افرادی نظیر ابراهیم شكیبایی و حسین درتاج  بودند که اکنون شعرای بزرگی هستند. نادر و مظفر بالایی هم از چهره‌های شناخته شده‌اند.
گویا عكس مدرسه داریوش و اعضای انجمن فرهنگی لنگرود را هم در اختیار دارید.
این عكس مربوط به یكی از مراسمی است كه در مدرسه برگزار شده بود. حیاط مدرسه طاق نصرت زده‌ شده بود و جمعیتی از دانش‌آموزان و بزرگان لنگرود نشسته بودند. من چند سال پیش با آخرین بازمانده این عكس كه «شعبانی» نام دارد، صحبت كردم.
گویا آن روز مراسم جشن درختكاری بوده ، در تصویر هم دانش‌آموزان درحال کاشتن درخت هستند. در این عكس تمام رجال شهر در ردیف جلو نشسته‌اند. اكثر اعضای انجمن‌ترقی هم هستند.

• ظاهرا یكی از اعضای انجمن اصلا گیلانی نبود و شما او را پدر فرهنگ شرق گیلانی معرفی می‌كنید؟!

آقای حبیبی در اصل اصفهانی بود. به واسطه ازدواج دخترش در لنگرود ماندگار شد. حبیبی، رئیس فرهنگ لنگرود بود. دامادش دكتر «شمس‌الدین ابوالهدی» قبل از انقلاب یكی دوبار هم نماینده لنگرود در مجلس شد. حبیبی در زمان نهضت جنگل «رئیس كمیسر فرهنگی میرزا كوچك خان» هم بود و عكس او را هم با لباس جنگلی‌ها در اختیار دارم. حبیبی مدارس رودسر، رحیم‌آباد، كومله و املش را هم بنیانگذاری كرد. به همین دلیل حبیبی را باید«‌پدر فرهنگ شرق گیلان» دانست.

• سرنوشت این مدرسه چه شد؟

مساحت زمین اهدایی مسیحا خیلی زیاد بود. حتی من به یاد دارم بیشتر حیاط مدرسه جنگل بود. بعدها بخش‌های زیادی از حیاط مدرسه در تصرف برخی دستگاه‌های دولتی درآمد. ضلع شرقی هم باشگاه ورزشی شد. بخشی هم توسط فرانسوی‌ها یك مدرسه پیش‌ساخته بزرگ شد كه اكنون آموزش و پرورش لنگرود است.

• یعنی بنای قدیمی كه در این عكس می‌بینیم، از بین رفت؟!

مدرسه اولیه كه در این عكس می‌بینید، هنوز سرجایش هست. منتها یك بار در آتش‌سوزی - احتمالا سال‌های 37 سوخت - ولی مدرسه را به همان شكل اولیه مرمت و بهسازی كردند. بنای قدیمی اولین مدرسه نوین لنگرود در گوشه حیاط «مدرسه بعثت» هنوز موجود است.

• اولین مدرسه دخترانه لنگرود چه زمانی ساخته شد؟

سال دقیقش را حضور ذهن ندارم. اولین مدرسه  دخترانه«دارالمعلمین نسوان» نام داشت و «عزت‌السلطنه رصدی» مدیرش بود؛ زنی خلاق و مبتكر كه خیلی زود رئیس دارالمعلمین گیلان شد. این خانم تا بعد از انقلاب هم زنده بود. دخترش در لنگرود زنده است و اخیرا دیدم در رسانه‌ها به‌عنوان مسن‌ترین بانوی كتاب‌خوان گیلان معرفی شده است.
مكان اولین مدرسه دخترانه لنگرود اجاره ای بود و بعدها به «عفت» تغییر نام داد. این مدرسه هنوز در كوچه ای به همین نام و روبه‌روی بیمارستان امینی موجود است.

• و آخرین سخن.

می‌خواهم از شخصی یاد كنم كه به فرهنگ لنگرود خیلی خدمت كرد؛ «محمد شریعت محرری» سال‌ها رئیس «فرهنگ و اوقاف و صنایع مستظرفه» بود. مدتی هم مدیر عامل جمعیت هلال‌احمر لنگرود بود و مدیریت شایسته ای داشت. وی یادداشت‌هایی در مورد تاریخچه آموزش و پرورش لنگرود و همچنین بهداری‌های لنگرود دارد كه در اختیار من است. وی نام تك تك رؤسای آموزش و پرورش منطقه را با ذكر سال و مهم‌ترین خدمت فرهنگی نوشته است.
شریعت سال 1332 كه كودتا شد، نگذاشت دبیرستان‌ها تعطیل شود. یادم هست از تمام پزشكان خواست تا داوطلبانه در مدارس درس بدهند. دكتر مظفری و دكتر طلوعی از جمله این پزشكان بودند. خود محرر هم داوطلبانه درس می‌داد.